Θεμιστοκλής

I

(Αθήνα 526; π.Χ. – Μαγνησία, Μικρά Ασία 461 π.Χ.). Πολιτικός και στρατηγός. Ήταν γιος του Νεοκλή που καταγόταν από το αρχαίο αττικό γένος των Λυκομιδών. Η μητέρα του δεν ήταν Αθηναία και γι’ αυτό ο Θ. δεν φοίτησε στην παιδική του ηλικία στα εκπαιδευτήρια και γυμναστήρια των γνήσιων Αθηναίων γόνων, αλλά στο Κυνόσαργες. Η οξυδέρκειά του σε συνδυασμό με τον οξύθυμο χαρακτήρα του, που ήταν έκδηλος από τη νεότητά του, έκανε τον δάσκαλό του, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, να προβλέψει ότι θα διακρινόταν είτε προς το καλό είτε προς το κακό. Αναμείχθηκε νωρίς στην πολιτική ζωή και προσχώρησε στην αντιπερσική παράταξη. Έπεισε τους Αθηναίους να μεταφέρουν τη ναυτική τους βάση από το Φάληρο στον Πειραιά, που ήταν πρόσφορος για την ίδρυση κλειστού λιμανιού, και να διαθέσουν τα χρήματα των μεταλλείων για τη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων. Ως πειστικό επιχείρημα προέβαλε τον ναυτικό ανταγωνισμό της Αίγινας προς την Αθήνα. Προώθησε τα σχέδιά του το 493 π.Χ., όταν έγινε πρώτος άρχοντας της πόλης. Συγχρόνως, με διπλωματική ευελιξία κατάφερε να προσεγγίσει τη Σπάρτη, ώστε να δοθεί πανελλήνιος χαρακτήρας στον επικείμενο αγώνα κατά των Περσών, που τότε αφορούσε άμεσα κυρίως την Αθήνα. Το 483 οι Αθηναίοι του εμπιστεύτηκαν πλήρη εξουσία. Ολοκλήρωσε την πολεμική, κυρίως ναυτική, προετοιμασία για την αντιμετώπιση των Περσών, έχοντας από καιρό διακρίνει αυτά που θα επακολουθούσαν. Χάρη στον Θ., κυρίως, συνήλθε στον Ισθμό συνέδριο των ελληνικών πόλεων, που αποφάσισε την απόκρουση των προτάσεων υποταγής του βασιλιά των Περσών, Ξέρξη, το 481 π.Χ. Ακολούθησε η μάχη των Θερμοπυλών, αφού είχε εγκαταλειφθεί η προσπάθεια οργάνωσης της άμυνας στα στενά των Τεμπών, η παράταξη του ελληνικού στόλου στο Αρτεμίσιο και, μετά την προέλαση των Περσών προς την Αθήνα, η αποχώρηση των κατοίκων από την πόλη και η μεταφορά του αγώνα στη θάλασσα, ιδιαίτερα στο στενό της Σαλαμίνας. Η ηγετική ιδιοφυΐα του αναδείχθηκε όταν κατόρθωσε να πείσει τους συμπολίτες του να εγκαταλείψουν την πόλη –αφού έδωσε τη γνωστή εξήγηση του χρησμού του μαντείου των Δελφών ότι ξύλινα τείχη ήταν τα πλοία– και υπερνίκησε τις αντιγνωμίες του Κορίνθιου ναύαρχου Αδείμαντου και του Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη, παρότι ο ίδιος εκπροσωπούσε τότε μια καταστρεμμένη πόλη. Η ναυμαχία και νίκη της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) υπήρξε η κορύφωση της επιτυχίας του. Οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες τον αναγνώρισαν ως πρωτεργάτη της σωτηρίας των ελληνικών πόλεων, όμως οι συμπολίτες του τον απομάκρυναν από την εξουσία, ίσως εξαιτίας του βίαιου χαρακτήρα του.

Αλλά το 478 π.Χ., όταν άρχισε η ανοικοδόμηση της πόλης, πάλι με δική του προτροπή και χάρη σε δική του πρωτοβουλία καταδολίευσης της Σπάρτης και των άλλων ανταγωνιστριών πόλεων –με τις οποίες προέβλεπε μελλοντική αναμέτρηση– οι Αθηναίοι περιέβαλαν την πόλη τους με νέα τείχη και οχύρωσαν τον Πειραιά. Έτσι, θεμελιώθηκε ο χαρακτήρας και η δύναμη της Αθήνας ως πρώτης ναυτικής και εμπορικής πόλης της Ελλάδας για πολλά χρόνια κατά τη διάρκεια του 5ου αι.

Ωστόσο, το 470 π.Χ. οι ενέργειες των αντιπάλων του (δηλαδή των συντηρητικών αριστοκρατικών), του κόμματος του Αριστείδη και του Κίμωνα και οι δυσαρέσκειες που προκάλεσε ξανά ο αυταρχικός χαρακτήρας του επέφεραν τον εξοστρακισμό του. Αρχικά κατέφυγε στο Άργος και στη συνέχεια, ύστερα από τη συνεχή καταδίωξη των Σπαρτιατών και Αθηναίων αντιπάλων του, πέρασε στην Κέρκυρα, μετά στην Ήπειρο ως ικέτης στον βασιλιά των Μολοσσών Άδμητο και τέλος, αφού πέρασε από την Πύνδα και την Έφεσο, έφτασε έως την Περσία. Ο βασιλιάς των Περσών τον δέχτηκε πρόθυμα και του παραχώρησε τη σατραπεία της Μαγνησίας με σκοπό να τον χρησιμοποιήσει στην πραγμάτωση των σχεδίων του. Όταν όμως το 461 π.Χ. ζητήθηκε από τον Θ. να ηγηθεί περσικού στόλου, κατά του στόλου της πατρίδας του, ο Θ., σύμφωνα με την παράδοση, αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο (ταύρειον αίμα). Ο Θουκυδίδης αποδίδει τον θάνατο του Θ. σε ασθένεια. Αργότερα, τα οστά του μεταφέρθηκαν κρυφά στην αττική γη.

II

Άγιος της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καταγόταν από τα Μύρα της Λυκίας. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο επί Δεκία (249-251). Η μνήμη του τιμάται στις 21 Δεκεμβρίου.